Muqaddima
Bir narsani istar
edim o’zimcha bu yozuvga qo’l urishdan oldin –
sharhimdami, izxorimda “chiroy” bo’lmasligini, chunki so’nggi
payt chiroy
hamma yog’imni bosib ketdimi, yo men undan shunchalik toldim
mi, karaxtman endi chiroy uchun – boshqa narsalar haqida valjiray.
Ekzeterdagi kaptarlaru,
Kornueldagi qoyalarga urilgan dengiz,
chag’anoqdagi shilliqlarni kechki nonushtamiz uchun teruvchi
baliqchilar ham –
bularnning bari boshqa she’rlarga ko’chsin, meni esa ma’zur
tutingiz –
mening suyaklarimni kemiradi boshqa qayg’u, go’shtlarimnida
boshqacha g’ajilar g’am.
Tunov hafta Xayrulloyu
Muhammad Sharif bilan Temzadagi kemada
pivo ichib o’tirganimizda: “O’zbeklarga ham ikki dunyo bir
qadam bo’libdimi?” –
deganimda birr vahm qo’pdiyu yuragimda, miyamga uning ta’biri
kelmadi,
paymona to’ldi deganmidi u, yo zalvor hayotning ko’nikmasiyu,
keyin udumi?
Dengizning mavjlariga
qarab: atrofda suv ko’p ekanmi? – demayapman endi,
bu mavjlardan na ko’nglimda tug’yon, na ko’zimda yosh namlanmaydi
sira.
Qoyalarga urilib majaqlangan, qumloqlarga shopiribyetgan dengizning
eni
hamisha o’shao’sha chekadagi, chegaradagi suv ekan, bu ham
bir sira!
O’ngim muncha
sayoz, endigina bo’lgan voqeadan ham to’lqinlanmasam,
faqat tushimda yo’l yo’qotgan, vaqt yo’qotgan kimsadek talpinaman
chuqurchuqur.
SenJast degan qishloqchada shamolning shovvulashidan uyg’onishim
muncha bemarosim,
o’z ko’lankasidan hurkib, mavjlardek, so’zga qochmoqchi otlar
esa muncha uchqur…
1.
Mana endi SentAyvsda
bo’lganimga ham bir hafta bo’lganida esladim Moskvani.
Ovrupa shaharlariga qaytish boshqa ish ekan, Moskvaga qaytish
– bir boshqa:
bir so’z bilan ifodalasam kayfiyatimni: “loyqalik” yoki “bulg’anganlik”
desammi? –
hamma narsa qorishiq buyerda: qo’llaring loyu, o’zing o’xshaysan
naqqoshga.
Uyimga kelsam
– eshiklar qulf, uymda hech kim yo’q, qo’shnimga qo’ng’iroq
qoqdim –
oltmish yoshini nishonlayotgan ekan, endi bilsam, Zoya Pavlovna
degan qo’shnim.
Bir quti choy bilan tabriklab, jomadonimni qo’shnimga tashlab,
o’zim shaharga tashladim odim,
markazga metroda borib do’stlarga sim qoqay dedim, tirikdir
biror bir oshnam.
Polyankadami
ko’chaga chiqsam – yomg’ir, etlarim biram uvushadiey, ko’chalar
bo’mbo’sh,
shanba kuni emasmi, do’stlarimdan biriga telefon qilsam –
u yo’q, ikkinchisi, uchinchisi ham,
telefon kitobchamni titkilab tashladim, bo’kib bo’ldi ustimdagi
nimtaki yomg’irpo’sh,
Hamidulloakani teraman, SHavkataka, Lyonya, YUlya, Xolidaopa,
Rustam, Staxan…
Birortasi javob
bersachi… Dostoevskiyni esladim: insonning borar manzili
bo’lmasa yomon.
Lenin kutubxonasiga yo’l oldim. Men bilgan, ko’ziming nurini
olgan o’shao’sha kutubxona.
Ancha kitoblarim to’planib qolibdi, bunga biroz yupandim,
ammo yupanchimni batamom
chilparchil etdi jurnallardagi jinujinqarchalarning o’yini,
bumi bo’ldi bahona –
kutubxonadan
ham bir ahvolda chiqdim, yomg’ir hali ham tinmagan, borar
joy yo’q,
yoshroq bo’lganimda yozsam bu she’rni yomg’irni o’zimga o’xshatarmidim,
yo o’zimni – yomg’irga…
Ha, maylida, qosh ham qoraya boshlagan, men esa yuribman
Moskvada sayoq…
Axir bir qariyu yolg’iz tanishim bor Vsevolod Vasil’evich
degan, qani, oxiriga…
Qarangki, javob
bersa bo’ladimi, undan ham ortiqrog’i: “Hoziroq kelmaysanmi?”
– dedi,
adreslarini yozib olib, yo’lyo’lakay biroz qandqurs oldimu,
bir soatlarda kirib bordim.
Soat birlargacha gaplashib o’tirdik, choyi yo’q ekan, qahva
ichdik, qotgan nonyedik,
borar joyim yo’q, qoldim unikida, yo’qsada yotar o’rniyu,
bo’lsada xonasi tor, dim…
Bo’yimga yarim
keladigan sandiqmi, qutisining ustida yotdim o’sha kecha,
eslab onamni,
rahmatli onam tagiga ko’rpa solardida: “O’lganda ko’rpasizyerda
yotish qanday bo’lar ekan?” – derdi.
Bilmadim, nimalarni o’yladim o’sha tun, avgust so’ngida payqab
oynadagi namni,
qaytmas tramvaylarda naqsh chizgim kelarmidi, yo sig’masmidi
uyqumga bu shaharning dardi…
2.
Qaytish ishtiyoqi.
YUribman qayta bir payt yurgan ko’chalarimda –
hayot bomboshqami, yo men qaridimmi, o’zgardimi bu shahar?
–
kim javob berarkin mana bu nomerga qo’ng’iroq chalarimda,
–
kel, bu she’rku axir, bundan buyog’iga hayotingni o’zing
boshqar:
bir qiz bo’lsin,
ovozi qo’ng’iroqdek juvonu, sening nazdingda – qiz,
sen tanimasangda uni, u seni tanisin qidirayotgan odaming
orqali.
Bir payt ko’rgan eding uni, sakkiz yilmi o’tibdi orada tuyqus,
yana bir ko’rging kelsin uni, endi ungami, o’zingami bahona
top aqalli.
Bahonangdan so’ng
esa rasmi tushsin qo’lingga tasodifan, ertaklardagidek,
ko’rishing bilan bu chiroyni, yuraging yorilsinyengiltakligingdan,
biroq: “Mana buda” – deb rasmni uzatgan do’stlaringga sir
boy berma, takatak
qalamingni stolga urib allabalolarni tushintiraver ularga
boqib zimdan.
Qani, qaerda
uchrashsang tuzukroq? Ol, Mayakovskiy maydonini, shoirmasmi
axir?!
Qachon uchrashganing ma’qul? Yomg’ir yog’ib tursin peshinlardan
keyin.
SHunda kafelardan biriga kirgach, unutiladi hulu shoshqin
shahar,
shunda hamma narsa bir hisga shay to’planadi biryerda atayin.
Oh, bu hech narsani
anglatmovchiyu, har narsani ishoralovchi shirin suhbatlar…
Siz meni yuz yildan beri bilasizmi? Men esa sizni bilganman
azaldan…
Ko’zgularda yamyashil yaproqlar allanarsalarni so’rarmiisbotlar,
musiqa taralar yamyashil yaproqdek ko’zguli zaldan.
Kech kirganda
kuzatsam bu qizni, bu navjuvonni metrogami, vokzalga qadar.
“Ertaga nima qilamiz?” – deb so’rasamu hazilomuz, – “Telefonlashaylik”
– desa u.
Yanog’iga egilsamu, u rad etmasa, so’ng esa vagonlar qatorqator
taqirtuqur qilib ketsa… Eh, nimalarga qodir emas tasavvur…
Qaytish ishtiyoqi…
O’shanda qaytar edimmi men bilganubilmagan hislarimga,
yo hozir qaytmoqdamanmi?.. Bugun maysada yotib, hayot ne qadar
xayrligini o’ylardim…
Yoz kirmoqda kuzga, ko’zga esa tashlangan narsa – uzoq ufqda
yarimta
quyoshning o’z aksi – yarimta oy tomon tashlagan nurlari –
zoe’ odim…
3.
Bu dunyoda qo’pollik
nima, gunoh nima, jirkanchlik nima – bari hayot. –
Hayotning balki eng shirin damlari shunday ekan, nima qilay?!
Chertanovoda bir rassom do’stim bor, shundan boshlasam basharti
ehtiyot,
25qavatli uyda shuning tomiga chiqib borsam u bilan har qalay.
Chertanovo so’zi
“cherta” yoki “chiziq” so’zidan yasalganmikan? – tomiga iplar
tortibdiyu do’stim, ularga – tamaki quritgandek – mo’yqalamlarni
osib qo’yibdi.
Bu mo’yqalamlar shamoldan junbushga kelib, bularning tagiga
bir eplab
qadalgan xitoy qog’ozga allaqanday chiziqlarni naqshlabdi,
ustidan yomg’ir quyibdi…
Tabiatning bu
rasmlarini ko’rar ekanmiz tomda yolg’iz yurib uchchovlon,
men ham shamolga tashlangan so’zlaru, ulardan yasalgan she’rlarni
fahm etdim shunda.
Chertanovo so’zi “chyort”, – ya’ni “shayton” so’zidan chiqqanmi?
– shamol urib javlon,
do’stimu dugonam orasida meni aqldan ozdirib g’uvillardi yuragimda,
boshimda, tanda.
Pastga, 25nchi
qavatga tushib sharob ichdik, qonga to’ldirdik bo’sh yuraklarni,
chunki osmonga yaqin bo’lgan, havoga to’la bo’lgan yana bir
kun tugardi beiz…
Keyin esa turdik, yerga tushdik. Biz bilan tushgan qorong’uda
nima qilarni
aniq bilgandek, metroga mindik, aniqyerda, aniq payt kutardi
bizni poezd.
Biroq ilashgan
shamolmi, shaytonmi bizni bu safar yo’ldanmivaqtdan urdiyu,
eng so’nggi poezd ikki minut avval ketdimi, yo kech qoldik
– farqi nima?!
Bundan buyog’i bir oy avval ketgan poezddan o’g’irlangan hayot,
bir nav’ dediyo,
bundan buyog’i – jadvallardan xalos toza taxayyul va yo iflos,
chirkin to’qima…
“Chertanovoga
qaytaylik, – dedi u, – uyerda dugonam turadi, uyini boya tomdan
ko’rgandik,
unikida qolaman bu tun. Darvoqe’, ikkimiz ham bir piyoladan
choy ichsak bo’ladi…”
“Mayli, – dedim, – kuzatib qo’yayu, biroq choy ichishni boshqa
safar… degandek…” –
qaytdik metroda, keyin piyoda Olimpik qishloqqa, kesib hovuzniyu,
o’tib daladan.
“Mana bu uy,
– dedi u, – 17nchi qavat”. Liftda chiqib bordik xomush va
sokin.
Xayrlashdik. Kechagidek yanog’iga egildim. Faqat yana yo’ldan
urildim, yo’liqib labiga…
SHuyerda nuqta qo’ysam bo’lardi, Chertanovoni chetga surib
astasekin,
ondasonda kechikkan qo’shnilarniyu, qorong’u zinani itqitsam
bo’lardi tun saqlariga.
Oh, Chertanovo,
ne kuylarga solmading sen bizni o’sha on, sharmanda Chertanovo,
bu ulkan shaharda ikki jon, ikki tan qidirgan ma’vo nur tushmas
zinalar bo’lsa?!
Erdan uzildikmi, osmonga ilindikmi: oramizda oy – chirmanda,
yulduz – tanovar –
ol tanimni, ber taningni, parvonadek topsin manzil esdan adashgan
bo’sa…
4.
Men bu ismga
bir payt oshiq bo’lganman, she’rlarda yozganman ketinketin.
Nahotki, – deyman endi, – o’shandagisi ham aslida hozirgisiga
ishora bo’lgan ekan?
Moskva negadir Londonga o’xshamas, qayg’uyu anduh bu avgust
unda tekin, –
yomg’ir yog’adi, hazon quriydi, umr o’tadi qaytimsiz – baribir
qadalmas yurakka tikan.
5.
Hayotning ma’nosi
nimada? Bilmayman, singlim,
balki shunday bekor sang’ishdir, balki o’lim.
Moskva birdan
namiqadi. Patriarshie Prudi.
Qaysi tomonga yursak ekan bo’mbo’sh shaharda?
Bu uyda Beriya
yashagan, bunisida yana allakim, –
ikkimizga manzil yo’q,yersiz falakim.
Yosh melisa to’xtatadi
bizni, hujjat so’raydi.
Birbirimizga boqamiz hayron, u bizga qaraydi.
Keyin kulishamiz
uchchovlon, ayniqsa ikkimiz,
bir kam bu dunyoda rostdan ham kimmiz?
Bu – Gercen ko’chasi,
bu – halqa, bu – Manej.
Men esa sengayu, sen menga notanish.
Shaharda bir
juftni boshqa ne ham ular –
tosh ko’cha, bo’sh yomg’ir, bu tomlar, bu uylar.
O’ylaki, oramizda
bir narsa yo’q esa –
sen osmonga yulduz bo’lib qadalasan, men – yerga maysa…
6.
Kecha kelgumdur
debon ul sarvi gulruim keldi,
tun oqshom keldi kulbam sori ul gulru, esimyeldi…
7.
Kitob o’qib o’tirganimda,
yo’q, Navoiyni emas – “Eto sluchilos’ v Kokande” degan kitobni,
eshik zili jing’irladiyu, eshikni ochsam u jilmayib turibdi.
Hayotda bunday
bo’ladimi o’zi? Qayoqda deysiz! Hayotda topinatopina
avvaliga avraysiz uni – Chexov yozganidek, u esa ko’nmaydi,
o’yinning turida!
Bir amallab ko’ndirasiz, yana Chexovning yozishicha, oliyjanob
bahonalarni qilib pesh:
mushkulliklaringizni yozaylik, – deysiz, yo tiktirmoqchi bo’lgan
ko’ylagingiz jurnalda bor,
ana shuni qidirishimiz kerak, – deysiz, u keladimiyo’qmi,
harholda “Budapesht”
kinoteatrining oldidagi do’konga sharob olganni yugurasiz.
Qarasangiz – do’kon o’rnida endi devor.
Devorga esa sizni kalaka qilgandek, bolalar so’kinch so’z
yozib qo’yibdi, yonida – rasmi.
Boshqasiga yugurasiz, yo’lyo’lakay kirib aptekaga, ungacha
do’kon tushlikka chiqadi…
Xullasi, yo u keladi qulf eshikka, mulzam bo’lib, yo g’azabnok
xat yozayotganida siz
kelasizmi –
nima qilmang: hayot – hayotda, istaganyerida o’padi, istamaganida
– chaqadi…
Bunda esa u turardi
ostonada, boya aytganimdek, jilmayib beminnat.
Yanoqqa tekkizib labni, bokira ko’rishdik, na u, na men entikmay
hecham.
Ichkariga kirdi, yomg’irpo’shiniyechdi, eshik ostidagi bir
parcha namat
ikki yalang oyog’ini qabul qilib oldi, boqsam – u edi qizil
maykachan.
O’sha kuni may
ham bor edi uyda, palov ham damlangan edi qozonda,
hayotda bo’lmaydigan narsalarning bari o’sha kun edi muhayyo.
Endi shirin mayu, lazzatli taomu, totuk suhbatdan nimalar
qozondik –
buni yozishimga undasada totli tasavvur, qo’ymaydi hayo.
Biroq bular hayotda
bo’lmas narsalar ekan deyman, ajabo,
ilohiy degani shumikan o’zo’zidan chiqqan, urinishsiz vasl
lazzati?
Radiodan musiqa yangrar, hayodan ajralib adashgan jafo
badanlarga gulyaprog’u, ikki ruhga gulpoyasin Fayakun deb
yozadi…
8.
Nega buncha keng
tashladim to’rlarni,
nega har bir daqiqani qo’ymayapman xalos?
Tushunibyetmadimmi o’shanda bularni,
yo endimi tushunishga quvvai xofizam oz?
Nimalar kechdi
boshimdan boshboshdoq Moskvada?
Nelarga qarzdekman, orani och endi!
Kimlarga berganding qanaqa va’da,
yoz bilan ahdlashdingmi – u yalang’och endi?!
Kiev vokzalida
ozariy kafelar,
hamma boqadi senga, men ham darvoqe’…
Go’yoki bu satrim o’sha onni kafillar,
go’yoki bu satrim o’sha onning arvohi…
Do’stlarnikida
birga ko’rinamiz,
birga yo’qolamiz, do’stlarga xayr deya.
Ular ko’rgan narsa biroz beta’miz,
biz yashagan narsa – uzluksiz ro’yo.
Qayg’uning asari
ham yo’qligidanmi unda
endigi qayg’u ham emas, bu – tushunmovchilik.
Daraxtlaryechinib avgustga undar.
To’rlarda kuz bedor, tushi sochilib…
9.
Ilk bor umrimda
she’r yozayotganim yo’q, boshimdan kechganini eslab,
chunki she’rga sig’mas boshimdan kechganlari, she’r ularga
tor.
So’z – ojiz, urinishlar – zoe’, baribir qoniqmas bu talab
–
ters dunyo: u turar perronda, men esa – poezddek, to’rt qator…
10.
Bu kecha Edinburgda
sevishib, ertasiga Parijda she’r o’qiyman.
O’zo’zimga hayronman, nimalar ekan bu – yurakni ezuvchi safarlar:
qadim shaharlarning toshlarimi, yo hayotning qiymaqiyma
bo’lganida vahdat tilashimi – but oyga aylanmas yulduz safollar…
Lekin Moskva
hanuz o’zgacha – sevmadimmi uni va undagi o’zbek qizni,
hirsimni to’ydirmi xolos bu shahardan va o’sha o’zbek juvondan?
Yotoqda ekanmiz, zil chalinsa bo’ladimi, bo’g’dirib bu vahshiy
bo’g’izni –
yuqoridagi qo’shnim turar edi ostonada, shovqinimizdan zirillar
emish jovondon.
Osmon tomon ekanku
hayqirishlarimiz, chinqirishlarimiz, suronlarimiz baribir,
qanchalik gunohkor bo’lmasin ular, qanchalik bo’lmasin osebu
aybdor.
Moskva osmoni bo’mbo’sh – quyosh bo’ladimi unda, bulutmi,
qo’shni tushadimi mug’ombir, –
mag’zava lattadek osilay desang ham topilmas senga dor…
11.
Yo’q, bir martta
keldi qayg’u.
Yozning so’nggi kunimidi,
kuzning sovuq unimidi –
biz perronda turgan chog’i
ho’l qayinning ho’l yaprog’i
qo’ndiyerga, to’zdi tuyg’u,
ana shunda keldi qayg’u…
Esingdami, bir
kun avval
ishxonangda kutib seni,
yur, shahardan ketdik, – deya,
boshlaganim qishloq tomon.
Peredelkino, beomon,
Peredelkino, shum g’oya,
yoshingdanmiyeding esni?
O’rmon. Yomg’ir. Yo’l. Samosval. –
Bari o’sha, go’yo avval…
Bari o’sha, biroq
vayron…
Qorovul chol bizga hayron,
qorovul vaqt aqldan ozib,
ho’l yo’lakka barglar yozib,
cho’p yomg’irdek chopib borar.
Eski bino bizga qarar –
bari o’sha, bari vayron,
faqat sevgi tili biyron…
Och qoldikmi
o’sha tuni,
bemahal yo’l, vaqt adashib?
Bu xonaning yo’qdir tashi,
biz qamalgan ichi xolos.
Kel, bo’lmaylik sirdan xalos –
qarag’aylar, ukki uni…
biz olamdan o’tgan tuni.
Ertasiga keldi
qayg’u…
12.
So’nggi uchrashuvimizni
eslayman:
uyimizdan birga chiqdik, metroda ketdik,
men so’nggi ishlarimni bitirish payida
yana allakimlar bilan uchrashishim kerak edi,
sen esa odatdagidek mendan ketar eding uyingga…
“Komsomol’skaya”
bekati, halqa yo’ldan “Preobrajenskaya”ga o’tishyeri,
avvaliga: vaqtim borku, – deya, sen meni kuzatadigan bo’lding
poezdga qadar,
mening ham ajralgim kelmas edi sendan, yaxshisi men kuzatay
dedim,
qofiyasiz she’rdek qovushmas onlar… to’xtadik o’rtada, allaqanday
do’konni ko’rdik, borib mag’zava mazali qahva oldik, uni totib
kuldik birdan…
Ikkimiz birdanigayengil
tortdik, o’zimizga qaytdik, oramizdanyengilyel esdi,
aslida mana shuyengilyel tabiati qiynadi meni she’rmashe’r
uzra –
esda abadulabad saqlamoqchi bo’lgan lab ta’miyu, nigoh nami
qolmasa esda,
balki shudir chin sevish, yo she’rga kirmas narsa hayotda
qolgandir zora…
Xotima
…nega yil ketidan
yil qaytarilar,
oy ketidan oy,
nega fasllar esdan ko’tarilar,
lekin ular uchun o’shao’sha joy,
nega kun ketidan hamisha tun,
orada esa qayg’u?
Gapirganda xontaxtaga urib mushtum
uqtirmoqchimi kim yagona tuyg’u?
Bir boqishda o’zlashtira olmadikmi –
qaytaqayta azaldan to abad
hech narsaga o’rgata olmas bir ko’nikma –
to’lg’onish, ammo ba’d:
ne haqdaykin
bu takrorning o’zi –
barmoqlar bo’sh, uzilgan tasbeh,
biroq baribir, yo’qotgandek qo’zi,
birov chaqiraverar ichingdan: beh, beh…
|